Türklerde Hükumet Sistemi
Türk-İslam devletlerinde devlet işlerinin yürütüldüğü hükûmette devlet işlerinden sorumlu en yetkili yönetici vezirdir. Karahanlılarda hükümdar adına devlet işlerini yürütmekle görevli hükûmet başkanına “Yuğruş (vezir)” Gaznelilerde ise “Hace-i Büzürg” denirdi.
Hükümdarın vekili sıfatıyla yetkileri sınırsız olan vezir; hukuki, askerî ve ekonomik alanlarda geniş yetkilere sahipti. Vezirin emrindeki divana “Divan-ı Vezaret” denirdi. Hükümdar gerektiğinde vezir ve diğer görevlilerin fikirlerine danışabilir, isterse onların düşüncelerine bakmayıp dilediği kararı da verebilirdi.
Selçuklularda vezirlerin kalemiye (bürokrasi) sınıfından yetişmesi öncelikli olmakla birlikte seyfiye (askerî) ve ilmiye sınıfından yetişen vezirler de vardı. Vezirlerin başlıca görevleri; memleket işlerini düzenlemek, halkı huzura kavuşturmak, zengin bir devlet hazinesi meydana getirmek, hizmetinde bulunanlara iyilik ve adaletle davranmaktır.
Türk-İslam devletlerinde devlet meseleleri konularına göre farklı “divan” larda görüşülürdü. Divanlar bir araya gelerek “büyük divan”ı yani hükûmeti meydana getirirdi.
Karahanlılarda büyük divana “meclis-i âli”, Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklularında “divan-ı saltanat” ismi verilmiştir. Türkiye Selçuklularında divan-ı saltanat toplantılarına naip, atabey, müstevfi, tuğrai (tuğracı), pervane, emir-i arız ve işraf-ı memalik gibi üyeler katılırdı.